Anayasa ve İdare Hukuku

Anayasa ve İdare Hukuku

---

1. Anayasanın Değiştirilmesi?

Anayasa hükümlerinde değişiklik yapılması TBMM kararıyla olur. Bunun için TBMM üye tamsayısının 1/3’ünün (184) teklifi gerekir. Değişiklik önerileri mecliste iki kez görüşülüp iki kez oylanır. Karar için üye tamsayısının 2/3’ünün (367) her iki oylamada da evet oyu kullanması gerekir. Anayasa değişiklikleri CB onayıyla RG’de yayımlanarak yürürlüğe girerler.

Cumhurbaşkanı TBMM tarafından değiştirilen maddesini bir kez daha görüşmek üzere geri çevirebilir. Meclis, geri gönderilen Kanunu, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile aynen kabul ederse Cumhurbaşkanı bu Kanunu halkoyuna sunabilir. TBMM tarafından 2/3 den (367) az oyla (en az 3/5 yani 330 oyla) kabul edilen Anayasa maddesinin halk oyuna sunulması zorunludur.

Anayasanın 150-151.mad. Yasa iptal davası 60 gün içinde Cumhur Başkanı, İktidar Partisi, Ana muhalefet Partisi. gruplarınca ve TBMM üyelerinin 1/5 nin teklifi ile Anayasa Mahkemesine başvurulur. (yasa iptali başvurusu için kimler yetkili)

2. Kanun Önünde Eşitlik.

Kanun önünde eşitlik (Madde-10)

Herkesin dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşit olduğu belirtilmiştir. 2004 yılı değişikliği ile; Kadın ve erkeklerin eşit haklara sahip oldukları ve Devletin bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlü olduğu belirtilmiştir.

2010 yılı değişikliği ile; Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı sayılmayacağı belirtilmiştir. (kimler eşitlik ilkesinden korunmaya sahip)

3. Anayasanın Üstünlüğü.

Anayasanın Üstünlüğü (Madde-11)

Anayasa hükümleri; Yasama, yürütme ve yargı organlarını, İdare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.

Kanunlar anayasaya aykırı olamaz.

4. Temel Hak ve Hürriyetler.

Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması (Madde-13)

Herkes; kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.

Temel hak ve hürriyetler;

• özlerine dokunulmaksızın
• anayasanın ilgili maddelerindeki özel sebeplerle
• ancak kânunla sınırlanabilir.

Bu sınırlamalar, anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.

Yabancılar için milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir. (Hangi hallerde sınırlandırılır?. Sınırlandırılırken nelere dikkat edilir?)

5. Kötüye Kullanamama.

Kötüye Kullanamama (Madde-14)

Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerinden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.

6. Kişinin Hakları ve Ödevleri.

Özel Hayatın Gizliliği,Konut Dokunulmazlığı,Haberleşme Hürriyeti(Madde: 20, 21 ve 22)

A-Özel hayatın gizliliği: Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usûller kanunla düzenlenir. (özel hayatın gizliliği nedir?)

B-Konut dokunulmazlığı: Kimsenin konutuna dokunulamaz. Usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça ve kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz, eşyaya el konulamaz.

C-Haberleşme hürriyeti: Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.

Anayasa, Özel Hayatın Gizliliği, Konut Dokunulmazlığı ve Haberleşme Hürriyeti için ortak ve özel sınırlama güvenceleri öngörmüştür.

Buna göre,bu üç hak ve özgürlük için ancak,”milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya bir kaçına bağlı olarak “ sınırlanabilir. Bu sınırlama gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merci nin yazılı emriyle yapılabilir. Kanunla yetkili kılınmış merci yazılı emri ile yapılan müdahalelerde, yetkili merci nin kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını el koymadan itibaren 48 saat içinde açıklar ,aksi halde el koyma,müdahale kendiliğinden kalkar. (özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulmaz. Hangi hallerde olur)

7. Türk Vatandaşlığı

Türk vatandaşlığı (Madde-66)

Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür. Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türk’tür. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. Vatandaşlıktan çıkarma karar ve işlemlerine karşı yargı yolu kapatılamaz.

8. Yasama.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları

1982 Anayasası,98-100’üncü maddelerinde yasama organın denetim yolarını açıklamıştır.Bunlar ;

1. Soru, Bakanlar kurulu adına,sözlü ve yazılı olarak cevaplandırılmak üzere,başbakan veya bakanlardan belli bir konuda bilgi istemektir.
2. Genel Görüşme, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun,TBMM Genel Kurulunda görüşülmesidir.
3. Meclis Araştırması, belli bir konuda bilgi edinmek için,Meclisin milletvekillerinden oluşturduğu bir komisyona yaptırdığı incelemedir.
4. Meclis Soruşturması, başbakan veya bakanların görevleriyle ilgili “cezai sorumluluklarını” sağlayan bir denetim aracıdır. (önemsiz. Soruşturma açılması,TBMM üye tam sayısının en az onda birinin Meclis Başkanlığına vereceği önerge ile istenebilir. Meclis bu istemi en geç bir ay içinde görüşür ve gizli oyla karar bağlar.Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde,Meclis deki siyasi partilerin,güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından,her parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır).
5. Gensoru, Bakanlar Kurulu veya bir bakanın, meclise karşı siyasi sorumluluğunu sağlama aracıdır.

9. Yürütme

b)Kanun Hükmünde Kararnameler; 1982 Anayasa’sı KHK’ler rejimi bakımından olağan-olağanüstü dönem ayrımı yapmıştır.Olağanüstü dönem KHK’leri olağan KHK’lerden dört noktada farklılık göstermektedir.

1. Olağanüstü KHK’ler için bir yetki kanununa ihtiyaç olmamasıdır.
2. Olağanüstü KHK’leri Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunun çıkararak yürürlüğe koymasıdır.
3. Olağanüstü halin ya da sıkıyönetim halinin gerekli kıldığı konularla sınırlı olmak kaydıyla,tüm temel hak ve özgürlüklerin olağanüstü KHK’lerle düzenlenebilmesidir. Olağanüstü KHK’lerin onay aşaması olağan KHK’ler gibidir
4. Olağanüstü KHK’lar yargısal denetime tabi değildir.

Ek bilgi. Her ikisi de resmi gazetede yayınlanır.

10. Yargı

Anayasa Mahkemesi Yüce divan sıfatı ile:

1. Cumhurbaşkanını,
2. TBMM Başkanını,
3. Bakanlar kurulu üyelerini,
4. Yüksek yargı üyelerini, (Anayasa Mahkemesi Yargıtay Danıştay Askeri Yargıtay Askeri Yüksek İdare mahkemesi Uyuşmazlık Mahkemesi)
5. Genelkurmay Başkanı, hava, deniz, kara ve jandarma komutanlarını, görevleri ile ilgili suçlarında yargılar. (anayasa mahkemesi yüce divan sıfatı ile kimleri yargılar)

11. Anayasa Mahkemesine Başvuru Yolları.

Anayasa mahkemesine başvuru Yolları

1. Dava Yolu

Resmi Gazete’de yayım tarihinden itibaren 60 gün içinde

1. Cumhurbaşkanı
2. İktidar Partisi
3. Ana muhalefet partisi
4. Meclis üye tam sayısının 1/5’i (110 milletvekili) İtiraz Yolu :
1. Mahkemeler
1. Mahkemede hakimin uygulanacak kanunu anayasaya aykırı görmesi
2. Taraflardan birisinin anayasaya aykırılık iddiası
3. Anayasa mahkemesi: 5 ay içinde inceleme yapar.
4. Red kararı verilirse 10 yıl süreyle Anayasa mahkemesine başvurulamaz. (örnek olarak 10 den fazla olan yatak ücreti)

12. Yetki Genişliği

Anayasa (m.126): ‘‘İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır’’. Merkezden yönetimin en başta gelen sakıncası, bürokrasinin uzamasına sebep olmasıdır. İşte bu sakıncayı biraz olsun gidermek için yetki genişliği ilkesi benimsenmiştir. Merkezden yönetimin yumuşatılmış hali de denir.

1. Yetki genişliği, anayasal bir ilkedir.
2. Yetki genişliği sadece il yönetiminde bulunmaktadır.
3. Yetki genişliği ilkesi sadece vali tarafından kullanılmaktadır.
4. Genişleyen yetki valinin yetkisidir.
5. Yetkinin kullanılmasıyla ilgili tüm gelir ve giderler merkeze aittir.

Örnek: Okullardaki tatil MEB ile alakalıdır. Ancak çok kar yağdı 2 gün tatil sadece vali tarafından verilebilir.

13. İdarenin Bütünlüğü İlkesi

Anayasa (m.123): ‘‘İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir’’. Ülkemizde kamu tüzel kişilerinin sayısı yüzlerle ifade edilecek sayıdadır, hayli fazla olan kamu tüzel kişilerinin uyum ve ahenk içinde, yani bir bütünlük içinde faaliyette bulunmasına ‘‘idarenin bütünlüğü’’ denilir. İdare bu uyum ve ahengi ‘‘hiyerarşi’’ ve ‘‘idarî vesayet’’ şekinde iki hukukî araçla yerine getirir. (idarenin bütünlüğünün sağlanmasının yollarından biri aşağıdakilerden hangisidir)

14. İdarî Vesayet Nedir?

İdarî vesayet, merkezî idare ile yerinden yönetim idareleri arasındaki bütünlüğü sağlayan hukukî araçtır. Bu yöntemle merkezî idarenin, yerinden yönetim idarelerini denetlemesine ‘‘idari vesayet denetimi’’ denir. Her yerinden yönetim idaresi, merkezi yönetimin bir kanadı ile ilişkilendirilmiştir. (belediyelerin iç işleri bakanlığı ile ilişkilendirilmesi)

15. İdari Vesayetin Özellikleri Nelerdir?
1. Merkezden yönetim - yerinden yönetim arasında olması.
2. İdari vesayet istisnai olup kanunda açıkca düzenlenmiş ise kullanılabilen bir yetkidir.
3. İdari vesayet emir ve talimat vermeyi içermez.
4. İdari vesayet denetimi daha çok hukuka uygunluk denetimi şeklinde olur. İdari vesayet makamları ve yerinden yönetim birimlerinin, birbirlerinin kararlarına karşı dava açma yetkileri bulunmaktadır.

En büyük örnek iç işleri bakanlığı belediyelere emir talimat veremez.

16. Görev ve sorumluluklar,

Görev ve sorumluluklar, disiplin kovuşturulmasında güvence(AY Madde-129)

Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak faaliyette bulunmakla yükümlüdürler.

Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı tanınmadıkça disiplin cezası verilemez.

Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz.

Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan doğan tazminat davaları, kendilerine rücu edilmek kaydıyla ve kanunun gösterdiği şekil ve şartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açılabilir.

Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuşturması açılması, kanunla belirlenen istisnalar dışında, kanunun gösterdiği idarî merciin iznine bağlıdır.

17. İdare Kararların Türleri

Şart İşlem: Mevcut hukuki durumun uygulanması, yeni ve özel bir hukuki durum yaratılmaması (Ör: Atama - vakit gelince atama)

Subjektif İşlem: Kişiye göre değişik işlemler yaratılması (Ör: Kamu görevlisinin sosyal haklardan yararlanması)

Basit İşlem: Tek bir idari makam (Ör: iç denetçi ataması)

Karma İşlem: Üçlü kararname (Ör: Müsteşar ataması)

Kolektif İşlem: BK işlemleri (Ör: bakanlar kurulu kararı, yönetim kurlu kararı)

Yararlandırıcı İşlem: İzin ve ruhsat verme (Ör: belediyeye başvurma)

Yükümlendirici İşlem: Kolluk ve Vergi İşlemleri (Ör: kişiye yükümlülük işlem)

Yapıcı İşlem: Bir kişi hakkında yeni bir hukuki durum doğuran, değiştiren ya da kaldıran işlemler (Ör: İç denetçinin daire Baş. Olması)

Belirleyici İşlem: Yeni bir hukuki durum yaratmayıp önceden doğmuş hukuki durumu belirleyen işlemler (Ör: mezun olan öğrenciye diploma verilmesi)

18. Yetki Kuralları

Yetki ve İmza Devri:

Yetki devri ile karar alma yetkisi devredilmekte imza devri ile ise karar alma yetkisi yetkiyi devredende kalmakta sadece imza yetkisi devredilmektedir.

Yetki devrinde yetkiyi devralan makamda değişiklik olsa bile yetki devri devam etmekte, imza devrinde ise böyle bir durumda devir yetkisi sona ermektedir.

Yetki devri yazılı olmalıdır ve devredilen yetkinin sınırları açıkça belirlenmiş olmalıdır. Ayrıca yetki devredilen personel görevin gereği bilgi, deneyim ve yeteneğe sahip olmalıdır ve yetki devredilen personel yetkinin kullanımına ilişkin olarak yetkiyi devredene dönemsel olarak bilgi vermelidir.

Yetki ve imza devri için imza ve onay mercileri belirlenerek personele duyurulmalıdır.

19. Yetki Kurallarına Aykırılığın Sonuçları

Fonksiyon (Görev) Gasbı

İdarenin genel olarak görevli olmadığı bir başka devlet organının görev alanına giren konuda işlem tesis etmesi nedeniyle ortaya çıkan yetki sakatlığı. Sonucunda işlem yok hükmünde kabul ediliyor. (Ör: Valinin boşanma kararı vermesi)

20. Şekil Kuralları Nelerdir?

Gerekçe;

Kural olarak belli bir şekil şartı değil ama yargı istediği zaman idari kararın gerekçesi bildirilmek zorunda

Hazırlık İşlemleri;

Yapılmaması, gerekli görüşlerin alınmaması hukuka aykırılık sonucunu doğurur.  (Ör: Gerekli görüşmeler yapılmadan karar verme)

Kollektif ve Karma İşlemler;

Karar yeter sayısına, görüşme usullerine uymama, belli sırayı takip etmeme işlemi sakat kılar (Ör: Bir grubun kararı oy birliği ile alınacakken oy çokluğu ile alınması)

Kanun Yolları ve Başvuru Sürelerinin Gösterilmesi;

Özel başvuru yolları varsa mutlaka belirtilmelidir. Genel başvuru yollarının belirtilmemiş olması hukuka aykırılık oluşturmaz. Özel başvuru yolu belirtilmemişse, genel başvuru yolları ve süreleri geçerli olur.

İlgilinin Savunmasının Alınması;

Kural olarak idari kararlarda aranmaz ama disiplinde gerekir aksi halde işlem sakat olur.

Şekil ve Usulde Paralellik ;

İşlemin yapılması sırasında izlenen şekil ve usul kuralları işlem geri alınırken, kaldırılırken, değiştirilirken de uyulması gerekir.

21. Süreler nasıldır?

Dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre gösterilmemişse Danıştay’da ve idare mahkemelerinde altmış; vergi mahkemelerinde otuz gündür. Dava açma süresi, tebliğ, ilan ve yayın tarihinden itibaren başlar.

Danıştay ilk mahkeme ise 60 gün

İdari mahkeme ise 60 gün

Vergi mahkemesi ise 30 gün

Zımmı red süresi 60 gün

İdare mahkemesine temyiz başvurma süresi 30 gün

İdari yargı kararlarını uygulama süresi 30 gün