Dış Denetim

Dış Denetim

---

1. Denetimin Sınıflandırılması. [Önemli Soru; Yapan erke göre kim denetim yapar.]
1. Kamu sektöründe denetimi yapan erklere göre denetim;
1. Yasama denetimi
2. Yargı denetimi
3. İdari denetim
4. Kamuoyu denetimi
5. Ombudsman denetimi
2. Uygulanan yöntemler bakımından;
1. Hukuka uygunluk denetimi (biçimsel denetim)
2. Performans denetimi (verimlilik, Etkinlik, tutumluluk)
3. Denetim zamanlaması bakımından;
1. karardan önce denetim
2. karardan sonra denetim
3. anında yapılan denetim
4. sürekli denetim
5. süreksiz denetim
4. Yönetsel açıdan;
1. iç denetim
2. dış denetim
5. Yönetsel denetim uygulamaları açısından;
1. hiyerarşik denetim
2. yönetsel vesayet denetimi
3. özel denetim
6. Denetim sonuçları bakımından;
1. yönetsel kararlar almaya yönelik denetim
2. yargısal kararlar almaya yönelik denetim
3. siyasal kararlar almaya yönelik denetim
4. halka bilgi vermeye yönelik denetim.
7. Denetimin yapılış tarzı esas alınarak yapılacak bir denetim ayrımında;
1. haberli-ani denetim,
2. yerinde-evrak üzerinde denetim,
3. sorgulu-sorgusuz denetim,
4. güdümlü-serbest denetim,
5. bireysel-kurumsal denetim şeklinde bir gruplandırma yapılabilir.

2. Denetimin Amaçları

1. Karar alıcılara sunulan bilgilerin güvenilirliğini sağlama
2. Önleme ve hesap sorma
3. Sürekliliği ve eş güdümü sağlama
4. Reform yapma
5. Verimlilik, tutumluluk ve etkinliği sağlama

3. Yüksek Denetim Kurumunun Nitelikleri

Yüksek denetimi (bağımsız dış denetimi), iç denetimden ayıran en büyük faktör yüksek denetimin taşıdığı önemli nitelikleridir. Bağımsızlığa ilişkin Meksiko Deklarasyonunda yüksek denetim kurumunun taşıması gereken niteliklere yer verilmektedir (www.issai.org).

Deklarasyona Göre;

1. Yüksek denetim kurumu uygun ve etkili bir anayasal, yasal, hukuki çerçevede yer almalı ve hukuki düzenlemeler fiilen uygulanmalıdır.
2. Yüksek denetleme kurumu başkan ve üyelerinin görevlerinin ifasında bağımsız olmaları ve görevi sürdürme hakkı (teminatı) ve yasal dokunulmazlıkları tanınmalıdır.
3. Yüksek denetim kurumunun fonksiyonlarını yerine getirmede yeterli görev ve yetki genişliği ve tam takdir yetkisi tanınmalıdır.
4. Yüksek denetim kurumu bilgiye sınırsız erişebilmelidir.
5. Yüksek denetim kurumunun denetim çalışmalarına ilişkin rapor verme hakkı ve yükümlülüğü olmalıdır.
6. Yüksek denetleme kurumunun denetim raporlarının içeriklerini ve zamanlamasını belirleme, raporları yayımlama ve dağıtma hakları olmalıdır.
7. Yüksek denetleme kurumunun tavsiyeleriyle ilgili etkili bir izleme mekanizması olmalıdır.
8. Mali ve idari özerklik ile birlikte; yeterli beşeri, maddi ve parasal kaynaklar olmalıdır.
9. Kamu sektörü denetçileri için bir Etik Kodlar Belgesi hazırlanmalıdır.

4. Denetimin Amacı (Md. 34)

Denetim;

1. Bütçe hakkının gereği olarak kamu idarelerinin faaliyet sonuçları hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisine ve kamuoyuna güvenilir ve yeterli bilgi sunulması,
2. Kamu mali yönetiminin hukuka uygun olarak yürütülmesi ve kamu kaynaklarının korunması,
3. Kamu idarelerinin performansının değerlendirilmesi,
4. Hesap verme sorumluluğu ve mali saydamlığın yerleştirilmesi ve yaygınlaştırılması, amacıyla gerçekleştirilir.

5. Sayıştayın Görevleri (Md. 5)

1. DENETİM (Gelirler, Giderler, Mallar)
2. YARGILAMA (Kamu Zararı, Kesin Hükme Bağlama)
3. RAPOR SUNMA (Parlamentoya)
4. DİĞER GÖREVLER (Kanunlarla verilen diğer inceleme, denetleme ve hükme bağlama işleri)

Sayıştay;

• Kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu çerçevesinde denetler ve sonuçları hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisine doğru, yeterli, zamanlı bilgi ve raporlar sunar.
• Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin; gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığını denetler, sorumluların hesap ve işlemlerinden kamu zararına yol açan hususları kesin hükme bağlar.
• Genel uygunluk bildirimini Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar.
• Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapar.

6. Sayıştayın Denetim Alanı (Md. 4)

Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarını, mahallî idareleri, sermayesindeki kamu payı doğrudan veya dolaylı olarak %50’den fazla olan özel kanunlar ile kurulmuş anonim ortaklıkları, diğer kamu idarelerini (kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları hariç), [Meslek odaları, dernekler, vakıflardan kamu kaynağı kullanmayanlar]

Kamu payı %50’den az olmamak kaydıyla (a) bendinde sayılan idarelere bağlı veya bu idarelerin kurdukları veya doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak ortak oldukları her çeşit idare, kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketleri,

Kamu idareleri tarafından yapılan her türlü iç ve dış borçlanma, borç verilmesi, borç geri ödemeleri, yurt dışından alınan hibelerin kullanımı, hibe verilmesi, Hazine garantileri, Hazine alacakları, nakit yönetimi ve bunlarla ilgili diğer hususları; tüm kaynak aktarımları ve kullanımları ile Avrupa Birliği fonları dahil yurt içi ve yurt dışından sağlanan diğer kaynakların ve fonların kullanımını,

Kamu idareleri bütçelerinde yer alıp almadığına bakılmaksızın özel hesaplar dahil tüm kamu hesapları, fonları, kaynakları ve faaliyetlerini, denetler.

Sayıştay; yapılan andlaşma veya sözleşmedeki esaslar çerçevesinde uluslararası kuruluş ve örgütlerin hesap ve işlemlerini de denetler.

2/4/1987 tarihli ve 3346 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük Millet Meclisince Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun 2 nci maddesi kapsamına giren kamu kurum, kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi, bu Kanun ve diğer kanunlarda belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde yerine getirilir.

7. Düzenlilik Denetimi

Düzenlilik denetimi, mali denetim ve uygunluk denetimini içerir.

Mali denetim: Kamu idarelerinin hesap ve işlemleri ile mali faaliyet, mali yönetim ve kontrol sistemlerinin değerlendirme sonuçları esas alınarak, mali rapor ve tablolarının güvenilirliği ve doğruluğuna ilişkin denetimi,

Uygunluk denetimi: Kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğunun incelenmesine ilişkin denetimi, olarak tanımlanır.

Kamu idarelerinin gelir, gider ve malları ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığının tespiti,

Kamu idarelerinin mali rapor ve tablolarının, bunlara dayanak oluşturan ve ihtiyaç duyulan her türlü belgelerin değerlendirilerek, bunların güvenilirliği ve doğruluğu hakkında görüş bildirilmesi,

Mali yönetim ve iç kontrol sistemlerinin değerlendirilmesi, suretiyle gerçekleştirilir.

8. Performans Denetimi

Kamu kurumlarının ya da bu kurumların belirli faaliyet, program ya da projelerinin verimlilik, etkinlik ve tutumluluk ilkeleri açısından objektif ve sistematik bir incelemesidir.

Hesap verme sorumluluğu çerçevesinde idarelerce belirlenen hedef ve göstergeler (stratejik plan, performans programı, faaliyet raporu) ile ilgili olarak faaliyet sonuçlarının

1. Mevcudiyet, (Stratejik plan var mı yokmu)
2. Zamanlılık, (zamanında mı)
3. İlgililik, (hedef gösterge)
4. Ölçülebilirlik, (hedef gösterge)
5. İyi tanımlanma, (hedef gösterge)
6. Geçerlilik, ikna edicilik yönünden incelenmesini ölçülmesini, ifade eder.

9. Bilişim Sistemleri Denetimi

Denetlenen kurumun/birimin bilgi sistemlerinin sürekliliğinin ve güvenilirliğinin incelenmesi ve değerlendirilmesidir. Bağımsız bir denetim faaliyeti olarak yürütülüp raporlanabileceği gibi, mali denetim ya da performans denetimi uygulamalarının bir parçası olarak da gerçekleştirilebilir.

10. Rapor Çeşitleri

Yargılamaya esas rapor: Sayıştay dairelerince yapılacak yargılamaya esas olmak üzere, denetçiler tarafından genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap ve işlemlerinin denetimi sırasında tespit edilen kamu zararına ilişkin düzenlenen raporu,

Denetim raporu: Sayıştay raporlarına esas olmak üzere, denetim ve incelemeler sonucunda denetim grup başkanlıkları veya denetçiler tarafından hazırlanan raporu,

Sayıştay raporu: Denetim ve incelemeler sonucu hazırlanarak Sayıştay Başkanı tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan (denetim görüşü yer alır) veya kamu idarelerine gönderilen (izlemeye alınan hususlar) raporu, ifade eder.

1. Sayıştay Raporları 6085 sayılı Kanun md. 38-42 -
2. Dış denetim genel değerlendirme raporu -
3. Faaliyet genel değerlendirme raporu, -
4. Mali istatistikleri değerlendirme raporu, -
5. Genel Uygunluk Bildirimi, -
6. Diğer raporlardır.

11. Denetim Görüşü Türleri

1. Olumlu Görüş
2. Şartlı Görüş
3. Olumsuz Görüş
4. Görüş Bildirmekten Kaçınma

Olumlu Denetim Görüşü: Denetlenen kamu idaresi mali rapor ve tablolarının kurumun mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını tüm önemli yönleriyle doğru ve güvenilir olarak yansıttığı durumlarda verilen görüştür. Denetçi, olumlu görüş verdiğinde denetlenen kurumun mali rapor ve tablolarının kurumun mali durumunu doğru ve güvenilir bir şekilde yansıttığına ve önemli hatalar içermediğine ilişkin yeterli ve uygun denetim kanıtı elde etmiş olmalıdır.

Şartlı Denetim Görüşü: Bazı istisnaların saklı tutulması şartıyla, denetlenen kamu idaresinin mali rapor ve tablolarının bir bütün olarak kurumun mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını tüm önemli yönleriyle doğru ve güvenilir olarak yansıttığı durumlarda verilen görüştür. Şartlı görüş verildiğinde olumlu görüş dışında tutulan hususlar “Denetim Görüşünün Dayanakları” bölümünde açıklanır.

Denetim kapsamında bir sınırlama olması durumunda, sınırlama olan alan dışında mali tabloların doğruluğu ve güvenilirliğini etkileyen önemli hatalar bulunmaması ya da yalnızca bir ya da birkaç hesap alanında önemli hata olmakla birlikte hataların mali tabloların tümünü etkilememesi durumlarında; kapsamın sınırlandığı alanlar ya da önemli hataların bulunduğu hesap alanları hariç olmak üzere mali tabloların doğru ve güvenilir olduğu düşünülüyorsa “şartlı görüş” verilmelidir.

Olumsuz Denetim Görüşü: Denetlenen kamu idaresinin mali rapor ve tablolarının kurumun mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını tüm önemli yönleriyle doğru ve güvenilir olarak yansıtmadığı durumlarda verilen görüştür. Mali tabloların yanıltıcı ve eksik olduğunu vurgulamak için denetçinin, şartlı görüş vermenin yeterli ve uygun olmadığını düşündüğü, hataların mali tablolar için çok önemli ve genel olduğu durumlarda olumsuz görüş verilmelidir. Olumsuz görüş verildiğinde olumsuz görüşün nedenleri “Denetim Görüşünün Dayanakları” bölümünde açıklanır.

Görüş Bildirmekten Kaçınma (Tam Kapsam Sınırlaması): Kapsam sınırlaması nedeniyle, denetlenen kamu idaresinin mali rapor ve tabloları ile bunlara dayanak teşkil eden hesap ve işlemlere ilişkin yeterli ve uygun denetim kanıtı elde edilememesi durumunda denetçi görüş bildirmekten kaçınabilir. Görüş Bildirmekten Kaçınma durumunda düzenlenecek raporlarda mali rapor ve tablolar hakkında görüş oluşturabilmek için gerekli olan hangi bilgi/belgelerin idare tarafından neden sağlanamadığı/sağlanmadığı hakkında “Denetimin Dayanağı, Amacı, Yöntemi ve Kapsamı” bölümünde bilgi verilir.

12. Raporların Kamuoyuna Duyurulması;

Sayıştay raporları, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulduğu ve ilgili kamu idarelerine verildiği tarihten itibaren onbeş gün içerisinde Sayıştay Başkanı veya görevlendireceği başkan yardımcısı tarafından, kanunların açıklanmasını yasakladığı durumlar hariç kamuoyuna duyurulur.

Savunma, güvenlik ve istihbarat ile ilgili kamu idarelerinin ellerinde bulunan devlet mallarının bu Kanun uyarınca yapılacak denetimi sonucunda hazırlanacak raporların kamuoyuna duyurulmasına ilişkin hususlar; ilgili kamu idarelerinin görüşleri alınarak Sayıştay tarafından hazırlanıp Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir.

13. Kanun Yolları

1. Temyiz
2. Yargılanmanın İadesi
3. Karar Düzeltilmesi

Temyiz

Başvuru: Temyiz Kuruluna Yapılır. Temyiz Nedenleri;

1. Kanuna Aykırılık
2. Yetkiyi Aşmak
3. Yargılama Usullerine Riayetsizlik

Başvurabilecek Olanlar

1. Sorumlular
2. Sorumluların Bağlı Olduğu Kamu İdareleri
3. Maliye Bakanlığı
4. Sayıştay Başsavcılığı

Süre: İlamın Tebliğinden İtibaren 60 Gün İçinde

Kararlar: Onama, Düzelterek Onama, Bozma, Kaldırma

Yargılamanın İadesi

Başvuru: Hesabı Yargılayan Daireye Yapılır.

Nedenleri;

1. Hesapta Maddi Hata, Noksanlık, Mükerrerlik
2. Hükme Etki Eden Belgelerde Sahtecilik Bulunması
3. Hüküm Sırasında Görülmeyen Usulsüz İşlem
4. Sonradan Ortaya Çıkan Hükme Tesir Edecek Belgeler
5. Hesaba Esas Alınan Mahkeme İlamının Bozulması
6. Hükme esas tutulan bir ilamın bozulma suretiyle ortadan kalkmış olması
7. Bilirkişi veya uzmanın gerçeğe aykırı rapor düzenlediğinin ortaya çıkması.

Süre: İlamın Tebliğinden İtibaren 5 Yıl İçinde İstemde Bulunabilecek Olanlar: Sorumlular-Sorumluların Bağlı Olduğu Kamu İdareleri, Maliye Bakanlığı-Sayıştay Başsavcılığı

Karar Düzeltilmesi

Başvuru: Temyiz Kuruluna Yapılır. Temyiz Kurulu Kararlarına Karşı Başvurulabilir.

Süre: Kararın Tebliğinden İtibaren 15 Gün İçinde

İstemde Bulunabilecek Olanlar Sorumlular-Sorumluların Bağlı Olduğu Kamu İdareleri, Maliye Bakanlığı-Sayıştay Savcılığı

Nedenleri;

1. İddia ve İtirazların Kararda Karşılanmamış Olması
2. Bir Kararda Aynı Konuda Birbirine Aykırı Hükümler Olması
3. Belgelerde Hile ve Sahtekarlık Olduğunun Ortaya Çıkması
4. Temyiz Sebeplerinden En Az Birinin Bulunması

Karar düzeltilmesi istemi, kesin hükmün yerine getirilmesine engel değildir.

14. İç Denetim Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi

İç denetim faaliyetlerinin değerlendirilmesi; faaliyetlerin kapsamının yeterliliğini, yürütülen denetim prosedürleri ve ulaşılan sonuçların uygunluğunu içerir. Bu değerlendirme aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak yapılır:

1. İç denetimin mevzuatta öngörülen nitelikleri haiz ve sertifikalara sahip görevlilerce yürütülüp yürütülmediği ve iç denetçilerin çalışmalarının kontrol edilmesi, gözden geçirilmesi ve belgelendirilmesinin uygun şekilde yapılıp yapılmadığı,
2. Makul bir denetim sonucuna ulaşmak üzere yeterli denetim kanıtının elde edilip edilmediği,
3. Ulaşılan sonuçların uygunluğu ve bu sonuçların raporlara dahil edilip edilmediği,
4. İç denetim tarafından raporlanan düzensizlik ve aykırılıkların kurum yönetimi tarafından uygun şekilde çözümlenip çözümlenmediği.

15. Koordinasyon Ve İşbirliği Alanları(INTOSAI GOV 9130)

Yüksek denetim kurumları ile iç denetçiler arasında koordinasyon ve işbirliği alanları şu hususları içerebilir: Denetlenen kurumun iç kontrol çerçevesi,

1. Mali tablolarının yasa ve düzenlemelere olan uygunluğu,
2. Performans göstergeleri ile performans çalışmalarının, kamu yönetimi ile risk yönetiminin değerlendirilmesi;
3. Denetlenen kurumun sistem ve operasyonel süreçlerinin dokümante edilmesi,
4. Denetim prosedürleri geliştirilmesi, denetim prosedürlerinin uygulanması
5. Dolandırıcılık ve yolsuzluk iddialarının soruşturulması